Syekh Muhammad Thaib Umar Sungayang (1974-1920)

Dalam golongan kaum Muda beliau dikenal sebagai ulama yang beraliran lunak. Meski begitu, beliau telah meletakkan dasar- dasar pembaruan yang membawa pengaruh luas dikalangan kaum muda generasi berikutnya. Disamping ulama besar yang menyukai gaya modern, seperti suka memakai jas, dasi dan peci, beliau juga mengadakan perubahan besar dimasanya, diantaranya adalah mengajurkan khutbah dengan bahasa Indonesia dan mengadakan sistem pendidikan klasikal yang kala itu tabu. Selain itu dia juga terlihat hobi bersya'ir, dimana isinya berupa kritikan terhadap mengaji cara lama, bahkan berupa sindiran yang tajam yang terkadang membuat orang-orang siak masa itu.

Beliau dilahirkan di Sungayang, Batusangkar, pada tahun 1974. diusia beliau beliau telah belajar agama dengan beberapa orang guru di kampungnya. Ketika usia meningkat, beliau meninggalkan kampung halamannya untuk menambah pengetahuan, diantaranya kepada Syekh Abdul Manan Padang Gantiang dan Syekh Muhammad Shaleh Padang Kandih. Setelah cukup ilmu di kampungnya, beliau berangkat ke Mekah dan mukim disana selama5 tahun tahun. Di antara gurunya disini adalah Syekh Ahmad Khatib al-Minangkabawi. [1] Pada tahun 1897 beliau kembali ke Sungayang dan langsung mengabdi mengajar agama di surau Tanjuang Pauah. Pada tahun 1910 beliau membuka Sekolah Madras, sebuah trobosan baru sekolah agama masa itu.

Beliau dikenal sangat keras kepada adat dan ninik mamak di kampungnya. Beberapa kali ketegangan terjadi antara beliau dengan kaum adat. Beberapa tulisan beliau yang banyak termuat dalam majalah al-Moenir , selain buku-buku beliau, juga sering menyindir tradisi-tradisi lama itu. Diantaranya tulisan yang berbentuk sya'ir, dimana beliau menyindir keras tradisi mengaji cara lama:

Jangan diikut masa yang lata Menuntut ilmu suatu mata Sekedar fiqih hanya dicinta Sehabis umur anggota

Habislah masa fiqih tak terang Rupa yang sungguh berupa karang Awaklah faqih disangka orang Ilmu yang tahqiq jarang bisa

Adapun masa dahulu hari Ilmu menuntut pemagar diri

Sekedar bergelar faqih dan kari

Untuk pelepas rodi negeri

…………

Lebih-lebih di Minangkabau

Guru masyaikh pandai menghimbau Ditipunya awam seperti kerbau

Ke dalam khalwat banyak terambau [2]

Beliau juga dikenal mengarang risalah , salah satu yang kita kenal saat ini ialah risalah mengenai Sifat Dua Puluh, yang berjudul Aqidatul Iman, diidentifikasi sebagai berikut:

Aqidahul Iman

Karya ini, seperti tertera pada judulnya berbicara mengenai akidah, bahasan yang utama di dalamnya ialah mengenai sifat dua puluh yang wajib bagi Allah, dilanjutkan dengan dalil naql dan aql sifat-sifat tersebut. Mengenai Sifat Dua Puluh, Syekh Thaib Umar menjelaskan bahwa setiap mukallaf wajib mengetahuinya secara tafsil (terperinci) berikut dengan dalil-dalilnya. [3]

Risalah ini dicetak bersamaan dengan risalah Irsyadul Awam karangan Syekh Muhammad Zain Simabur. Perihal tahun dan penerbit tidak diketahui, sebab naskah yang ada pada kami, halaman awal dan akhirnya rusak .

Syekh Yahya al-Khalidi Magek (1857-1940)

Syekh Yahya merupakan salah seorang ulama terkemuka, yang wafat pada awal abad XX. Di masa kecilnya beliau mengaji agama kepada beberapa ulama-ulama di kampung halamannya. Setelah menyelesaikan dasar-dasar agama lewat kitab-kitab, Syekh Yahya kemudian melanjutkan pertualangan intelektualnya ke berbagai surau, diantaranya di Payakumbuh, kepada ulama besar Syekh Muhammad Sa'ad al-Khalidi Mungka (w. 1922). Kepada Ulama inilah Syekh Yahya mendapatkan ijazah dalam Tarikat Naqsyabandiyah al-Khalidiyah dan menjadi salah seorang khalifah utamanya. Selanjutnya, untuk menamba ilmu pengetahuan sekaligus menunaikan rukun Islam kelima, Syekh Yahya berangkat ke Mekah. Tercatat beliau pernah bermukim di Mekah selama 2 kali, selama itu pulalah beliau belajar agama kepada ulama-ulama kenamaan di Tanah Suci.

Sekembalinya dia dari Mekah, dia kemudian mengajar ilmu yang diperolehnya di sebuah surau yang didirikan oleh masyarakat Magek, Tilatang Kamang, secara bergotongroyong. Disanalah beliau hingga akhir hayatnya mengajarkan agama kepada orang-orang siak yang datang dari berbagai daerah. Selain mengajar ilmu-ilmu syari'at, beliau juga mendirikan Khalwat dalam Tarikat Naqsyabandiyah al-Khalidiyah. Dalam bidang Tasawwuf, selain aktifitas Suluk, beliau juga dikenal sebagai ulama yang melarang langsung Ihya Ulumuddin (4 jilid), sebuah karya monumental Tasawwuf yang besar, kepada murid-muridnya . Di antara murid-murid beliau yang kemudian menjadi ulama besar pula ialah Syekh Abbas Qadhi Ladang Laweh, Syekh Sulaiman ar-Rasuli Candung, Syekh Sulaiman Ghani Magek dan anak beliau sendiri Syekh Yunus Yahya Magek. [4]

Mengenai karangan yang dihasilkan oleh Syekh Yahya, sebagaimana dicatat oleh anak beliau, tercatat sebanyak 10 masalah penting yang dihasilkannya. Dari 10 karya itu hanya satu buah yang telah diterbitkan atas publikasi anaknya Syekh Yunus Yahya. [5] Sedangkan lebihnya masih berupa manuskrip. Identifikasi karangan beliau ini sebagai berikut:

 

Kitab Jalan Kebahagiaan

Karya ini berisi tentang wirid-wirid mu'tabar , diantaranya do'a Nabi Adam mula-mula turun ke bumi, do'a Nabi Muhammad SAW kepada orang Anshar, Adab-adab do'a, berikut tentang keterangan do'a-do' a tersebut. Pada akhir risalah ini dilampirkan satu pembahasan, yang tampak dimunculkan oleh kaum Muda, mengenai perkara mengangkat tangan ketika mendo'a, yang ditulis oleh Syekh Yunus Yahya Magek dan Syekh Abdullah Yahya (anak pengarang pengarang). [6]

Karangan ini kemudian dicetak di percetakan HMS. Sulaiman, Fort de Kock (Bukittinggi). Tanpa menyertakan tahun penerbitan.

Karangan-karang beliau lainnya ialah:

1)      Mushthalah Hadist

2)      Sifat Dua Puluh ( Tauhid )

3)      Nahwu dan Sharaf 4)      Kumpulan Hadist

5)      Tharikat Naqsyabandiyah

6)      Asma'ul Husna

7)      Hukum-hukum Fiqih 8)      Fara'idh

9)      Khushushiyat Surat dalam al-Qur'an  

Referensi 

Baca Mahmud Yunus, Tim Islamic Centre,

Sya'ir Syekh Thaib Umar Sungayang dalam al-Moenir, 1 ramadhan 1330/ 14 Agustus 1912, Juz ke-11, Padang. hal. 7

Lihat Syekh Thaib Umar Sungayang, Aqidatul Iman dalam kitab Irsyadul Awam ilal Islam (penerbit, tahun terbit dan tempat terbit tidak terdeteksi, halaman awal dan akhir risalah ini telah hilang) hal. 138

Riwayat beliau dapat dilihat dalam KH. Sirajuddin Abbas, Thabaqatus Syafi'iyah: Riwayat Hidup Ulama-ulama Syafi'iyah (Jakarta: Pusataka Tarbiyah, 1975); H. Abdul Wahid Ketinggian, Riwayat Ringkas Syekh Yahya al-Khalidi Magek (Naskah)

Baca Syekh H. Yunus Yahya Magek, Riwayat Hidup Ulama Syafi'I (Magek: Persatuan murid-murid Tarbiyah Islamiyah Magek, 1976) hal. 19

Syekh Yunus Yahya Magek, Jalan Kebahagiaan (Fort de Kock: Islamiyah, t.th)